Dzisiaj mija dokładnie rok odkąd musieliśmy podjąć decyzję o tym, czy zostajemy w ZUS czy też chcemy, aby część naszej składki dalej była przekazywana do #OFE. Na pozostanie w OFE ostatecznie zdecydowało się 2,5 mln osób, z 16 mln uprawnionych. Wcześniej, bo na początku lutego 2014 roku aktywa OFE zostały uszczuplone o część obligacyjną, około 150 mld zł. W zamian pozwolono OFE inwestować bardziej elastycznie, zlikwidowano benchmark, zezwolono na inwestycje zagraniczne i alokację aktywów w obligacje korporacyjne i komunalne. Rok od ostatecznego zakończenia reformy OFE czas podsumować, w jaki sposób wpłynęła na rynek.
ZUS vs OFE za ostatni rok, kto wypadł lepiej?
Na początku warto zastanowić się nad tym kto wypadł lepiej w ostatnim roku. Czy są to osoby, które pozostały w ZUS i ich składka była indeksowana o wzrost PKB czy też członkowie OFE?
Tabela 1. Średnia stopa zwrotu z OFE i ZUS. Źródło: Obliczenia własne na podstawie KNF i GUS.
Średnio OFE przyniosły w ostatnim roku około 2,6%. Przy czym największą stopę zwrotu przyniosło OFE Metlife +5,4%, a najsłabszy OFE Aegon +0,028%. Dla porównania średni nominalny wzrost PKB z ostatnich 5 lat, o który zwaloryzowana zostanie emerytura w ZUS wyniesie około 4,6%. Zatem w ostatnim roku średnio lepiej wypadli Ci, którzy wybrali ZUS. Warto zauważyć, że średnia waloryzująca jest mocno zawyżana przez tłuste dla naszej gospodarki lata 2010 i 2011, kiedy nominalny wzrost PKB (inflacja + wzrost realny) rósł o ponad 8% rocznie. Za dwa lata, kiedy te wartości wypadną ze średniej waloryzacja emerytury w ZUS będzie oscylować już na poziomie 3% jak nie mniej.
Mocny spadek zysków PTE
Jednym z najważniejszych efektów reformy jest mocny spadek przychodów Powszechnych Towarzystw Emerytalnych, operatorów OFE. PTE odnotowały spadek dochodów zarówno z tytułu prowizji za zarządzanie, ze względu na odebranie części obligacyjnej, jak i wpłat od nowych składek. W całym 2014 roku prowizja jaką pobrały PTE z tytułu zarządzania wyniosła w sumie 777,5 mln zł, dla porównania w 2013 było to 1 119 mln zł.
Spadek przychodów i zysków PTE najlepiej widać jednak po wynikach za 1 kwartał 2015 r. Przychody z tytułu prowizji od wpłat i zarządzania wyniosły 211 mln zł, a dwa lata wcześniej, gdy były zarówno obligacje jak i akcje, 397 mln zł. Zysk za 1 kwartał w 2015 roku wyniósł 95 mln zł, podczas gdy dwa lata wcześniej, w tym samym okresie wyniósł 207 mln zł. Jeżeli taka tendencja się utrzyma, to oznacza, że przychody PTE spadną po reformie o około 50%, a zyski o ponad 60%.
Nihil novi, czyli brak konkurencji
Najbardziej rozczarowuje brak woli walki ze strony OFE. Wszystko wskazuje na to, że w obliczu tak dużego uszczuplenia wpływów postanowiły skoncentrować się na ograniczaniu kosztów i pozostawieniu statusu quo. Na razie wygląda na to, że wszyscy eksperci, którzy prognozowali to, że po zdjęcia benchmarku, który ograniczał mobilność, OFE staną się bardziej aktywne, mylili się. Według stanu aktywów na koniec czerwca 2015 roku wszystkie OFE mają bliźniaczo podobne portfele, które odwzorowują WIG. Jedynym wyjątkiem są OFE prowadzone przez PKO BP i Pekao, które ze względu na zakaz nie inwestują w swoje spółki matki. Krótko mówiąc, założenie, że po reformie OFE będą ze sobą konkurować, aby przyciągnąć do siebie członków, na razie się nie spełniło.
Exodus aktywów na razie nie nastąpił
Od początku roku OFE mogą inwestować poza granicami kraju do 20% aktywów, będących pod ich zarządzaniem. Nic takiego jednak nie nastąpiło, bo zgodnie ze stanem aktywów na koniec czerwca 2015 w zagranicznych spółkach OFE utrzymują zaledwie 8% swoich aktywów i to jest taka sama wartość jak pod koniec 2014 roku. Tutaj głównym powodem jest najprawdopodobniej asekuracyjne podejście OFE. Po reformie wprowadzono porównawczą okresową stopę zwrotu dla OFE, którą w uproszczeniu stanowi 80% WIG i 20% WIBOR 3M. Oficjalnie benchmark do niczego nie zobowiązuje, ale sam fakt, że istnieje wystarczył, aby wszystkie OFE swoją strukturą w 75% inwestowały w akcje z WIG, 8% zagranicą i 17% lokat terminowych i obligacji korporacyjnych.
Wpływ na GPW
Najtrudniej ocenić to, jaki wpływ reforma OFE miała na GPW. Z jednej strony aktywność OFE musiała się zmniejszyć ze względu na wpłaty od 2,5 mln członków zamiast ponad 16 mln wcześniej. Z drugiej strony zgromadzone do tej pory aktywa w akcjach pozostały, a OFE poszły w kierunku inwestowania benchmarkowego i odwzorowywania WIG. W poprzednich latach udział OFE w obrotach GPW nie przekraczał 7%. Także nie może dziwić, że obroty za 1 połowę 2015 roku na rynku kasowym wyniosły 102 mld zł i w porównaniu do 1 kwartału 2014, kiedy wyniosły 107 mld zł niewiele się zmienił.
Czy reforma OFE jest odpowiedzialna za marazm na GPW?
W takich momentach obraz jest więcej wart niż 1000 słów.
Wykres 1: Indeks MSCI Emerging Markets (kolor czarny) vs WIG20 (kolor czerwony), lata 2005 - 2015.
Zestawienie indeksu MSCI Emerging Markets, skupiającego w sobie rynki podobne do GPW i WIG20 mówi wszystko. Być może reforma OFE w pewnym stopniu przyczyniła się do osłabienia koniunktury na GPW, ale tutaj dużo większe znaczenie ma globalny sentyment do rynków rozwijających się. Wygląda na to, że wciąż do nich należymy.
Podsumowując, ja na razie zostałem w ZUS, ale jeżeli PKB dalej będzie zwalniać, a OFE pozostaną przy strategii benchmarkowej, odwzorowującej WIG, to przy okazji kolejnego okienka transferowego powrócę do OFE. Przypominam, że po raz kolejny decyzję będzie można podjąć już w 2016 roku.
