Nie lubię być posłańcem złych wieści, ale w takich momentach warto, mimo wszystko, spojrzeć prawdzie w oczy i powiedzieć przed jak dużymi wyzwaniami stoimy. W raporcie Banku Światowego pt. Polska: Oszczędzanie na rzecz wzrostu i dostatniej emerytury (Poland: Saving for Growth and Prosperous Aging) możemy przeczytać, że w przeciągu najbliższych kilkudziesięciu lat poziom emerytur wypłacanych w Polsce może ulec dramatycznemu obniżeniu. Problem jest tym bardziej "palący", gdyż wciąż jesteśmy społeczeństwem na dorobku i nie za bardzo będziemy mieli z czego "załatać dziury" jaka, po przejściu na emeryturę, pojawi się w naszych domowych budżetach
Polacy wciąż na dorobku
Nasze PKB na głowę mieszkańca wynosi obecnie 60% średniej Unii Europejskiej. Całkiem nieźle, zważywszy na to, że na początku lat 90-tych było to zaledwie 35%. To oznacza, że powoli doganiamy Zachód i, średnio rzecz biorąc, odnotowujemy szybszy wzrost niż kraje UE. Największym problemem jest jednak akumulacja bogactwa. Owszem doganiamy zachód w PKB na głowę, ale ze zgromadzonym kapitałem i oszczędnościami jesteśmy daleko w tyle. Jest tak zwłaszcza dlatego, że w ostatnich latach wspomagaliśmy się zewnętrznym finansowaniem, w postaci oszczędności zagranicznych (stąd obecny problem z Frankami, oraz z dotacjami z UE). Niestety, obydwa źródła powoli wysychają i jeżeli nie zaczniemy budować własnych oszczędności, to my oraz nasza gospodarka będziemy mieli poważne problemy.
Problem z emeryturami będzie coraz większy
Dzisiaj stopa zastąpienia przez emerytury, która pokazuje ile procent ostatniego wynagrodzenia otrzymuje emeryt (tuż po przejściu na emeryturę) wynosi w Polsce około 50% (Wykres 1).
Wykres 1: Stopa zastąpienia emerytury, w poszczególnych krajach, w 2013 roku. Źródło: World Bank.
W skrócie oznacza to, że jeżeli przed przejściem na emeryturę w 2013 roku zarabiałeś 3000 zł to otrzymasz około 1500 zł emerytury (50%). Oczywiście, w niektórych, indywidualnych przypadkach stosunek jest lepszy, w innych gorszy, ale średnia stopa zastąpienia wynosi około 50%. Już teraz jest to jednak jedna z najgorszych wartości, pod względem procentowym, w zestawieniu z innymi krajami, a łącząc to z faktem, że nasze PKB na głowę wynosi około 60% średniej UE też i wartościowo.
Dzisiejsi emeryci nie mają jednak co narzekać
Jeszcze gorzej prezentuje się prognozowany trend odnośnie zmian stopy zastąpienia przez emerytury. Jak wynika z analizy Banku Światowego, w nadchodzących 40 latach czeka emerytów większości krajów obniżenie stopy zastąpienia (Wykres 2).
Wykres 2: Trend w stopie zastąpienia emerytury, w poszczególnych krajach, do 2050 roku. Źródło: World Bank.
Niestety, z krajów dla których została przygotowana prognoza większego spadku wypłat emerytur niż u nas mogą spodziewać się jedynie Grecy. W praktyce oznacza to dla nas, że jeżeli nic się nie zmieni, dzisiejsi 30 – 40 latkowie mogą spodziewać się około 33% stopy zastąpienia po przejściu na emeryturę. Porównując to do dzisiejszej średniego wynagrodzenia i kosztów życia wychodzi około 1000 zł. Niech każdy oceni, czy jest w stanie przetrwać miesiąc za taką kwotę. Jeżeli nie to powinien zacząć już dzisiaj zastanowić się, co zrobić bo będzie musiał zderzyć się z tym problemem.
Największym wyzwaniem jest struktura dochodu dzisiejszych emerytów
Najlepiej wyzwanie ekonomiczne przed jakim stoi Polska prezentuje Wykres 3.
Wykres 3: Źródło dochodu osób po 65 roku życia (emerytura, praca, kapitał). Źródło: World Bank.
Obecne, dochody emerytów w Polsce to głównie transfery, czyli wypłacane emerytury (kolor niebieski) i praca dodatkowa (kolor czerwony, Wykres 3). Dochód z kapitału, czyli bogactwa jakie udało się obecnym emerytom przez całe życie zebrać, jest niewielki (zielony kolor). Ze względu na zmianę formy systemu emerytalnego, jaka nastąpiła w 1999 roku z systemu „płacimy, gdy odchodzisz”, kiedy to emerytura stanowiła określony procent z wypłacanych w ostatnim okresie wynagrodzeń (przed przejściem na emeryturę) na system „płacimy tyle, ile uzbierałeś”, który uzależnia emeryturę od uzbieranego kapitału, w trakcie całej swojej aktywności zawodowej, część transferowa w najbliższych latach musi spaść.
Jest to głównie efekt tego, że emerytury w ZUS są indeksowane o wzrost PKB i fundusz płacowy, co sprawia, że ich nominalny przyrost wartości będzie efektem poprawiającej się produktywności gospodarki. Niestety, procentowa wartość zastąpienia może się jedynie zmniejszyć ze względu na to, że zazwyczaj to właśnie pod koniec kariery zawodowej obywatele najwięcej zarabiają, a średnia z całego życia jest dużo mniejsza. To był główny powód, dla którego została przeprowadzona reforma emerytalna. Przy obecnym modelu, kiedy minie obecny okres przejściowy, budżet ZUS w perspektywie najbliższych kilkunastu lat zacznie się bilansować. Oczywiście, kosztem wysokości wypłacanych emerytur.
Czy zdążymy się wzbogacić zanim się zestarzejemy?
To, że za 30 lat stopa zastąpienia wynagrodzenia przez emeryturę będzie niższa niż teraz, jest niemal pewne i nie podlega to dyskusji. Pytanie tylko o ile procent ona spadnie. To co możemy zrobić, aby zamortyzować ten czynnik to zwiększyć produktywność naszej gospodarki, czyli podwyższyć PKB. Aby to zrobić potrzebujemy kapitału, czyli oszczędności, które sprawią, że będziemy bogatsi. Zgromadzony kapitał musimy inwestować w edukację, wiedzę i produktywne inwestycje. Dzięki temu, gdy przejdziemy na emeryturę za 30 lat, dziury wynikającej z nowych zasad nie będziemy musieli zasypywać własną pracą, tylko zyskami z kapitału, czyli bogactwa jakie udało nam się zgromadzić przez całe życie. To poważne wyzwanie, jeżeli to się nam nie uda to Polskę czeka czarny scenariusz gospodarczy i zamiast emerytury pod palmami, jako społeczeństwo będziemy mieli problem z tym, jak przeżyć od pierwszego do pierwszego.
Artykuł uczestniczy w akcji Stowarzyszenia Inwestorów Indywidualnych pt. "Oszczędzaj na emeryturę".
