Alert europejski: Bezpieczna przyszłość w UE? Tak – z nowym celem klimatycznym na 2040 r.

6 lutego br. Komisja Europejska zaprezentowała komunikat z nowym celem klimatycznym na 2040 r. Klimatyczna (r)ewolucja, realizująca założenia związane z unijną polityką osiągnięcia neutralności klimatycznej wyznacza niezwykle ambitny (niewiążący) cel -90% redukcji emisji gazów cieplarnianych w stosunku do poziomu z 1990 r. i wymaga kolektywnej pracy już nie tylko sektora energetycznego, ale również innych strategicznych sektorów.

Obszar:

Jak podaje Komisja Europejska: „Zmiany klimatu przybierają na sile, a ich rzeczywiste koszty rosną. Jest jasne jak nigdy dotąd, że [… ]zabezpieczenie planety nadającej się do życia dla obecnych i przyszłych pokoleń oznacza gwałtowne i szybkie ograniczenie globalnych emisji gazów cieplarnianych oraz przygotowanie się na przyszłe skutki zmian klimatu. […] aby kontynuować wizję przedstawioną w Zielonym Ładzie w dekadzie do 2040 r., konieczne będzie skoncentrowanie się na warunkach umożliwiających przedsiębiorstwom i obywatelom opanowanie transformacji, takich jak solidny program inwestycyjny, któremu towarzyszyć będą zdecydowane działania w zakresie handlu przemysłowego i spraw zagranicznych na rzecz dobrze prosperującej gospodarki europejskiej na równych zasadach w skali globalnej”.

Podobne przemyślenia zostały zawarte w dokumencie towarzyszącym konsultacjom publicznym nowego celu na 2040 r., w którym wyraźnie podkreślono, że: „Proponowany cel będzie kluczowym elementem czytelnego sygnału na temat dalszych działań wysłanego zainteresowanym stronom. Zwiększy on pewność i przewidywalność wyborów politycznych oraz decyzji inwestycyjnych. Stanie się kamieniem węgielnym nadchodzących przygotowań ram polityki na okres po 2030 r., stanowiącym gwarancję, że emisja gazów cieplarnianych w UE rzeczywiście maleje i zmierza ku wartościom umożliwiającym osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. Gdyby pośredni cel klimatyczny na 2040 r. nie został ustalony, UE mogłaby nie osiągnąć swojego wewnętrznego celu klimatycznego na 2050 r., a to prawdopodobnie osłabiłoby jej zdolność do pobudzania działań w dziedzinie klimatu na szczeblu międzynarodowym”.

Komisja Europejska 6 lutego 2024 r. – na „finiszu” swojej obecnej kadencji – zaprezentowała dokument, który stanowi kolejny krok milowy oraz drogowskaz dla prac legislacyjnych do uruchomienia w kolejnej kadencji. Cel jest jasny – redukcja emisji gazów cieplarnianych o 90% względem poziomu z 1990 r. („poziom emisji gazów cieplarnianych w UE w 2040 r. powinien wynosić mniej niż 850 MtCO2-eq, a usuwanie ich z atmosfery poprzez pochłanianie dwutlenku węgla na lądzie i w przemyśle powinno wynosić co najmniej 400 MtCO2-eq”).

Komunikatowi towarzyszyła również bardzo obszerna ocena skutków (impact assessment), w którym jasno stwierdzono: „Koszty wpływu zmieniającego się klimatu na człowieka są duże i rosną, a wszystkie aspekty życia, społeczeństwa i gospodarki mogą zostać dotknięte ekstremalnymi zjawiskami związanymi z klimatem, które w latach 1980-2020 spowodowały 2200 tys. zgonów i 650 mld EUR strat gospodarczych w UE. Co więcej nastąpiło również zwiększenie tempa globalnego ocieplenia, które osiągnęło 1,48°C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej”.

To właśnie w ocenie skutków wskazano 3 scenariusze związane z realizacją nowego celu, których koszty niestety są dość podobne. „Potrzeby inwestycyjne w system energetyczny wynoszą blisko 660 mld EUR  (równowartość 3,2% PKB) rocznie średnio w całym okresie (w porównaniu z 250 mld EUR w latach 2011-2020), przy dodatkowych wydatkach w wysokości około 870 mld EUR w transporcie (równowartość 4,2% PKB, podobna część PKB jak w latach 2011-2020)”.

Zobacz także: Alert europejski: Przemysłowe zarządzanie emisjami CO2? Nowa strategia już na początku lutego

Ścieżka:

Sam dokument wynika z art. 4 ust. 3 europejskiego prawa o klimacie, który wymaga od Komisji Europejskiej („w razie potrzeby”) przedstawienia wniosku ws. ustanowienia pośredniego celu na 2040 r. „w ciągu 6 miesięcy od globalnego przeglądu realizacji porozumienia paryskiego, odbywającego się w listopadzie 2023 r.”.  Prace nad nowym komunikatem (inicjatywą nieustawodawczą) formalnie rozpoczęły się w 2023 r. wraz z ogłoszeniem konsultacji publicznych (31 marca). W konsultacjach publicznych zakończonych 23 czerwca ubiegłego roku zgłoszonych zostało 903 wniosków (wypełnionych kwestionariuszy konsultacyjnych), z czego z Polski wyłącznie 14 (2%).

Za proces tworzenia dokumentu, jak i analizę uwag zgłoszonych w ramach konsultacji odpowiedzialne była Dyrekcja Generalna – Dyrekcja ds. Klimatu (DG CLIMA) oraz Dyrekcja ds. Energii (DG ENER). Merytoryczne prace prowadzone były na poziomie: Departamentu ds. prognoz, analizy ekonomicznej i modelowania (CLIMA.A1), Departamentu ds. Koordynacji strategicznej, prawnej i instytucjonalnej (CLIMA.A2) oraz Departamentu spraw międzyinstytucjonalnych, koordynacji polityki i planowania (ENER.A1).

Co z tego wynika?

Organ wykonawczy UE w przedstawionym komunikacie zaprezentował „8 elementów składowych dla osiągnięcia celu na 2040 r.”:

1) ODPORNY I NISKOEMISYJNY SYSTEM ENERGETYCZNY DLA NASZYCH BUDYNKÓW, TRANSPORTU DROGOWEGO I PRZEMYSŁU:

• „Aby osiągnąć dekarbonizację systemu energetycznego, energia odnawialna będzie musiała kontynuować swój rozwój w połączeniu z innymi rozwiązaniami zero- i niskoemisyjnymi (efektywność energetyczna, bardziej zrównoważona bioenergia, energia jądrowa, składowanie, CCU, przemysłowe pochłanianie dwutlenku węgla i wszystkie inne obecne i przyszłe technologie energetyczne netto 0), polityki będą musiały ułatwiać ich rozwój, produkcję i wdrażanie”.

• „Odejście od paliw kopalnych zwiększy niezależność i autonomię strategiczną UE oraz zmniejszy ryzyko szoków cenowych. Stałe paliwa kopalne powinny zostać wycofane zgodnie z REpowerEU, a zużycie gazu i ropy powinno z czasem maleć w sposób gwarantujący bezpieczeństwo dostaw w UE. Łańcuchy dostaw czystego wodoru powinny przyczynić się do sezonowego magazynowania i dekarbonizacji wybranych sektorów”.

• „Elektryfikacja będzie w centrum transformacji. Potrzebna jest szybka elektryfikacja w sektorach transportu drogowego i ogrzewania, również poprzez wdrożenie infrastruktury ładowania. Sektor elektroenergetyczny powinien zbliżyć się do pełnej dekarbonizacji w drugiej połowie lat 2030, przy zwiększonej elastyczności inteligentnych sieci, magazynowaniu energii, systemach DSR i niskoemisyjnych dyspozycyjnych magazynach energii. Będzie to wymagało znacznych wysiłków w zakresie przekwalifikowania w sektorach produkcji i usług”.

• „Zmiany w koszyku energetycznym będą wymagały znacznych inwestycji w ciągu najbliższych 10-15 lat i zależą od zdolności do ustanowienia odpowiednich ram regulacyjnych, zintegrowanego planowania infrastruktury, konkurencyjnej produkcji i zachęt dla odpornych łańcuchów dostaw”.

2) REWOLUCJA PRZEMYSŁOWA Z ZACHOWANĄ KONKURENCYJNOŚCIĄ, OBIEGIEM ZAMKNIĘTYM, EFEKTYWNYM GOSPODAROWANIEM ZASOBAMI, DEKARBONIZACJĄ PRZEMYSŁU I PRODUKCJĄ CZYSTYCH TECHNOLOGII U PODSTAW:

• „Głównymi czynnikami napędzającymi zmiany będą ceny emisji dwutlenku węgla i ukierunkowane wsparcie inwestycyjne. Aby zwiększyć konkurencyjność i strategiczną autonomię, potrzebne będzie zwiększone i ukierunkowane wsparcie publiczne na innowacje i wykorzystanie nowych technologii i infrastruktury w połączeniu z inwestycjami sektora prywatnego”.

• „Kompleksowy program inwestycyjny w celu przyciągnięcia kapitału prywatnego i zapewnienia, że UE pozostanie atrakcyjnym miejscem dla inwestycji”.

• „Wzmocniona polityka przemysłowa UE z odpornymi łańcuchami wartości, zwłaszcza w odniesieniu do podstawowych i drugorzędnych surowców krytycznych oraz zwiększonych krajowych zdolności produkcyjnych w sektorach strategicznych, a także zasada konkurencyjnego zrównoważonego rozwoju w pełni uwzględniona w zamówieniach publicznych. Wymagałoby to dobrze wyposażonych mechanizmów finansowania na poziomie UE i stworzenia wiodących rynków, w tym poprzez przepisy dotyczące zamówień publicznych, rynkowe zachęty, normy i siłę roboczą, aby ukierunkować konsumpcję na zrównoważone materiały i towary o niemal zerowej emisji dwutlenku węgla”.

• „Będzie to również wymagało bardziej strategicznego podejścia do zabezpieczania strategicznych towarów na globalnym rynku środków handlowych i mechanizmów wspólnych zakupów, aby zapewnić uczciwe praktyki handlowe, mogą być również potrzebne środki przeciwdziałające ryzyku ucieczki emisji i uzupełniające CBAM”.

3) INFRASTRUKTURA DO DOSTARCZANIA ENERGII ELEKTRYCZNEJ ORAZ TRANSPORTU I MAGAZYNOWANIA WODORU I CO2:

• „Ukierunkowana interwencja publiczna może działać jako katalizator przyspieszający inwestycje, w tym na poziomie europejskim. Szczególną uwagę należy zwrócić na rozwój inteligentnej zintegrowanej infrastruktury energetycznej i rozmieszczenie klastrów przemysłowych”.

• „Planowanie urbanistyczne i miejskie pozwoli obywatelom i przedsiębiorstwom na dekarbonizację ich środowiska, czy to poprzez infrastrukturę ładowania, czy ciepłownictwo systemowe”.

4) ZWIĘKSZONA REDUKCJA EMISJI W ROLNICTWIE:

• „Rolnictwo stanie się największym źródłem emisji w miarę dekarbonizacji innych sektorów, ale może odgrywać coraz większą rolę w zielonej transformacji. Dzięki skutecznej polityce, która nagradza dobre praktyki, istnieje możliwość zmniejszenia emisji dzięki zwiększonemu pochłanianiu CO2 w glebie i lasach. Mogłoby to sprawić, że połączony sektor rolnictwa i gruntów w UE stałby się neutralny dla klimatu już w 2035 r., a następnie stałby się pochłaniaczem dwutlenku węgla netto”.

• „Należy wprowadzić jasną politykę i zachęty, aby wykorzystać potencjał innowacji w łańcuchu wartości w sektorze rolno-spożywczym i biogospodarce”.

5) POLITYKA KLIMATYCZNA JAKO POLITYKA INWESTYCYJNA:

• „Dodatkowe 1,5% PKB powinno być inwestowane rocznie w zieloną transformację (w porównaniu z poziomami z lat 2011-2020). Aby było to możliwe, konieczna będzie silna mobilizacja sektora prywatnego. Sektor prywatny zrealizuje większość tych inwestycji, jeśli ramy polityczne będą zachęcać do inwestycji niskoemisyjnych i zniechęcać do inwestycji wysokoemisyjnych, pod warunkiem, że istnieje silne uzasadnienie biznesowe dla tych inwestycji”.

• „Aby promować UE jako wiodące miejsce docelowe dla zrównoważonych inwestycji, potrzebna jest specjalna polityka. Wymaga to kompleksowej refleksji nad wszystkimi elementami, od opodatkowania po dostęp do finansowania, od umiejętności pracowniczych po obciążenia regulacyjne i koszty energii. Jest to kluczowy element przyszłego sukcesu agendy UE i powinien być koordynowany z państwami członkowskimi UE”.

• „Niezbędne będzie wsparcie publiczne na dużą skalę w sektorach o wysokim ryzyku biznesowym oraz dla gospodarstw domowych w zakresie równości i sprawiedliwości. Będzie to wymagało bardziej aktywnego zaangażowania i mniejszego ryzyka ze strony instytucjonalnych podmiotów finansowych, a zwłaszcza EBI. Konieczna będzie dalsza refleksja nad tym, jak sprawić, by te inwestycje przemysłowe były opłacalne i jak najlepiej wykorzystać dostępną przestrzeń fiskalną UE oraz nad rolą budżetu UE i kolejnych WRF we wspieraniu tego impulsu inwestycyjnego”.

6) SPRAWIEDLIWOŚĆ, SOLIDARNOŚĆ I POLITYKA SPOŁECZNA W CENTRUM TRANSFORMACJI:

• „Neutralna klimatycznie i odporna gospodarka zapewni długoterminowy dobrobyt i dobrostan obywateli UE.  Jednak polityka publiczna i fundusze będą musiały stawić czoła wyzwaniom dla niektórych grup i regionów wspierających inwestycje gospodarstw domowych w dekarbonizację”.

• „Rozwiązywanie problemów społecznych będzie wymagało wyraźnego ukierunkowania polityki na sprawiedliwość, solidarność i politykę społeczną, które nie tylko złagodzą bezpośredni wpływ cen emisji dwutlenku węgla tam, gdzie jest to konieczne, ale także umożliwią gospodarstwom domowym o niskich dochodach skuteczne przejście na brak emisji dwutlenku węgla”.

7) DYPLOMACJA KLIMATYCZNA UE I PARTNERSTWA NA RZECZ GLOBALNEJ DEKARBONIZACJI:

• „UE powinna nadal dawać przykład i wnosić szeroko zakrojony wkład w osiągnięcie celów porozumienia paryskiego”.

• „EU powinna prowadzić aktywną globalną dyplomację w zakresie cen emisji dwutlenku węgla w synergii z innymi instrumentami polityki klimatycznej UE, takimi jak CBAM”.

8) ZARZĄDZANIE RYZYKIEM I ODPORNOŚĆ:

• „Zasoby naturalne UE mają kluczowe znaczenie dla pełnego świadczenia usług ekosystemowych, w szczególności w zakresie kontrolowania zmian klimatu i zwiększania sekwestracji dwutlenku węgla”.
  „Wdrożenie globalnych ram różnorodności biologicznej Kunming-Montreal oraz unijnej strategii na rzecz różnorodności biologicznej będzie miało kluczowe znaczenie dla osiągnięcia celów klimatycznych UE, w tym celu na rok 2040”.

• “Zmiany klimatu będą miały wpływ na nasze społeczeństwa jeszcze przez wiele lat, więc musimy się do nich przygotować i równolegle przyjąć skoordynowane środki zapobiegania ryzyku, które poprawią odporność całej naszej gospodarki i zmniejszą koszty”.

Zobacz także: Alert europejski: Zeroemisyjne budynki mieszkalne? Tak! Już od 2030 r.