Alert europejski: Zdrowe gleby to zdrowa gospodarka? Komisja finalizuje prace odnoszące się do walki z zanieczyszczeniami gruntów

5 lipca br. Komisja Europejska przyjęła pakiet środków na rzecz zrównoważonego wykorzystania kluczowych zasobów naturalnych, który wzmocni również odporność unijnych systemów żywnościowych i rolnictwa. Wśród nich znalazł się wniosek ws. dyrektywa dot. monitorowania gleb w celu ich ochrony i odbudowy gleb oraz zapewnienia zrównoważonego użytkowania.

Obszar legislacyjny:

Jak informuje Komisja Europejska: „Zdrowe gleby są niezbędne do osiągnięcia neutralności klimatycznej, czystej gospodarki, w tym również tej o obiegu zamkniętym oraz powstrzymania pustynnienia i degradacji gruntów. Są one również niezbędne do odwrócenia procesu utraty różnorodności biologicznej, zapewnienia zdrowej żywności i ochrony zdrowia ludzkiego”. To właśnie w tym celu w 2021 r. przyjęta została nowa „Strategia na rzecz ochrony gleb do 2030 r.”, która określiła wizję utrzymania wszystkich gleb w dobrym stanie do 2050 r.

W dokumencie zaproponowano połączenie działań dobrowolnych i regulacyjnych oraz zapowiedziano, że do końca 2023 r. przedstawiony zostanie nowy wniosek ustawodawczy w sprawie jakości gleb. Zapowiedź nowej legislacji wynikała m.in. z apelu Parlamentu Europejskiego i Europejskiego Komitetu Regionów związanego z potrzebą opracowania kompleksowych ram prawnych UE w zakresie ochrony gleb oraz o zapewnienie temu cennemu zasobowi naturalnemu takiego samego poziomu ochrony, jaki funkcjonuje w przypadku wody i powietrza.

5 lipca br. Komisja Europejska zaprezentowała oficjalnie pakiet środków legislacyjnych, w których znalazły się propozycje mające na celu wprowadzenie UE na ścieżkę prowadzącą do „zdrowych” gleb do 2050 r. poprzez gromadzenie danych na temat ich jakości gleb i udostępniania ich rolnikom i innym podmiotom zarządzającym.

Nowe regulacje zawarte zostały m.in. w propozycji „dyrektywy ws. monitorowania gleby i jej odporności” [COM(2023) 416]. Środki te – w założeniu – mają przynieść wszystkim długoterminowe korzyści gospodarcze, społeczne, zdrowotne i środowiskowe. Komisja Europejska w swoim stanowisku stwierdziła, że: „Zapewniając większą odporność zasobów naturalnych, nowe przepisy w szczególności wspierają ludzi żyjących bezpośrednio z ziemi i przyrody. Przyczynią się one do dobrobytu obszarów wiejskich, bezpieczeństwa żywnościowego, odpornej i dobrze prosperującej biogospodarki, postawią UE w czołówce innowacji i rozwoju oraz pomogą odwrócić utratę różnorodności biologicznej i przygotować się na konsekwencje zmiany klimatu”.

Alert europejski: Komisja Europejska uszczelnia przepisy związane z produkcją oraz wywozem niebezpiecznej chemii

Ścieżka legislacyjna:

Prekonsultacje dot. „zdrowia” gleb uruchomione zostały w lutym 2022 r. Już kilka miesięcy później (tj. w sierpniu tego samego roku) uruchomione zostały konsultacje właściwe (kwestionariusz), który dostępny był dla zainteresowanych stron do października 2022 r. W ramach konsultacji zebrane zostało 5801 stanowisk, w których dominowały te przesłane z Niemiec (14%), Indii (14%) oraz Francji (10%). Z Polski w konsultacjach zgłoszono wyłącznie 77 stanowisk, które odpowiadały za ok. 1% wszystkich odpowiedzi na prowadzone przez Komisję konsultacje.

Za przygotowanie dokumentu oraz nadzór nad procesem konsultacji odpowiedzialna była Dyrekcja Generalna ds. Środowiska (DG ENV) – wraz z Departamentem ds. Różnorodności Biologicznej (ENV.D) oraz Wydziałem ds. Użytkowania i Gospodarki Gruntami (D.1). Obecnie uruchomiony został ostateczny etap konsultacji, którego celem jest zebranie dodatkowych uwag. Uwagi te zostaną następnie wykorzystane przy tworzeniu stanowiska Komisji do trylogów, które zostaną uruchomione podczas prac Parlamentu Europejskiego.

Propozycja dyrektywy została skierowana do prac w Parlamencie Europejskim. Będą one przebiegały zgodnie z trybem zwykłej inicjatywy ustawodawczej. Obecnie trwa jednak etap przygotowawczy – za merytoryczne prace nad dyrektywą będą odpowiedzialne komisje: Komisja Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności (ENVI), Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi (AGRI), Komisji Rozwoju Regionalnego (REGI) oraz Komisja Przemysłu, Badań Naukowych i Energii (ITRE). Na ten moment nie zostali jeszcze wybrani posłowie sprawozdawcy.

Alert europejski: Nowa jakość powietrza w UE – trwają intensywne prace Parlamentu Europejskiego

Co z tego wynika?

Jak podaje Komisja: „Gleby stanowią podstawę 95% spożywanej przez nas żywności, odpowiadają̨ za ponad 25% bioróżnorodności na świecie, są największym lądowym rezerwuarem węgla na i odgrywają kluczową rolę w gospodarce o obiegu zamkniętym i przystosowywaniu się do zmiany klimatu. Są również ograniczonym i nieodnawialnym zasobem naturalnym. Obecnie zaś, od 60 do 70 % ekosystemów glebowych w UE jest niezdrowych i boryka się z ciągłą degradacją, którą prowadzi do ograniczenia świadczenia usług ekosystemowych”.

Co więcej: „Szacuje się, że degradacja gleby kosztuje UE około 50 mld EUR rocznie. Zatrzymanie i odwrócenie obecnych tendencji związanych z degradacją gleby mogłoby w wymiarze ogólnoświatowym przynieść korzyści gospodarcze w wysokości nawet 1,2 mld EUR rocznie. W Europie koszty niepodejmowania działań w zakresie degradacji gleby sześciokrotnie przewyższają koszty działań, a zatem rozwiązanie tego problemu w jak najkrótszym terminie jest uzasadnione z ekonomicznego punktu widzenia”.

Nowa dyrektywa ma więc na celu zajęcie się: „kluczowymi zagrożeniami dla gleby w UE, takimi jak erozja, powodzie i osunięcia ziemi, utrata materii organicznej gleby, zasolenie, zanieczyszczenie, zagęszczenie, uszczelnienie, a także utrata różnorodności biologicznej gleby”. Będzie to możliwe dzięki działaniom takim jak:

• „wprowadzenie solidnych i spójnych ram monitorowania dla wszystkich gleb w całej UE, aby państwa członkowskie mogły podjąć działania w celu regeneracji zdegradowanych gleb.

• uczynienie zrównoważonego zarządzania glebą normą w UE - państwa członkowskie będą musiały określić, które praktyki powinny być wdrażane przez podmioty zarządzające glebą, a które powinny zostać zakazane z względu na degradację gleby.

• zwrócenie się do państw członkowskich o zidentyfikowanie potencjalnie zanieczyszczonych miejsc, zbadanie tych miejsc i zajęcie się niedopuszczalnym ryzykiem dla zdrowia ludzkiego i środowiska, przyczyniając się w ten sposób do stworzenia środowiska wolnego od toksyn do 2050 r”.

Warto również podkreślić, że wniosek dotyczący pierwszego w historii prawodawstwa UE w sprawie gleb zapewnia zharmonizowaną definicję stanu gleby oraz wspiera zrównoważone zarządzanie i rekultywację zanieczyszczonych terenów.

Ostatecznym celem jest osiągnięcie zdrowych gleb w UE do 2050 r., zgodnie z ambicją UE dot. 0-wego poziomu zanieczyszczeń.

Masz biznes na bakier z ekologią? Będziesz płacić – zadba o to Komisja Europejska