Komisja Europejska podsumowuje działania państw członkowskich w dziedzinie energii oraz klimatu. Część 1 – sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej

24 października Komisja Europejska opublikowała sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej na 2023 r. Wraz z dokumentem zaprezentowane zostały również sprawozdania szczegółowo omawiające działania poszczególnych państwa członkowskich UE, a także dokumenty odnoszące się m.in. do: działań w dziedzinie bioenergii, dotacji w sektorze energetycznym, postępów w zakresie renowacji budynków, funkcjonowania EU ETS, a także przystosowywania się do zmian klimatu.

W związku z opublikowaniem przez organ wykonawczy UE serii sprawozdań odnoszących się do działań zarówno instytucji unijnych, jak i państwa członkowskich UE, w poszczególnych odcinkach serii omówimy najważniejsze kwestie związane z ich treścią. W pierwszej części cyklu, na warsztat bierzemy sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej za 2023 r. wraz z informacjami dotyczącymi Polski.

Unia Energetyczna

Dla przypomnienia - powołanie do życia tzw. unii energetycznej było jednym z kluczowych priorytetów politycznych Komisji Europejskiej pod przewodnictwem Jean’a-Claude Junckera. Głównym celem inicjatywy było zapewnienie wszystkim konsumentom tj. zarówno konsumentom indywidualnym, jak i przedsiębiorstwom „bezpiecznej, zrównoważonej, konkurencyjnej i przystępnej cenowo energii”.

Samo rozporządzenie ws. zarządzania unią energetyczną zostało przyjęte pod koniec 2018 roku [(EU)2018/1999] i stanowiło jeden z ważniejszych elementów pakietu „Czysta energia dla wszystkich Europejczyków” (potocznie zwanego pakietem zimowym).

Co ważne, 6 lipca br. Komisja Europejska uruchomiła konsultacje publiczne związane z planowanym przeglądem w/w rozporządzenia. O całej sprawie pisaliśmy tutaj.

Sprawozdanie na temat unii energetycznej

Samo sprawozdanie, będące przedmiotem obecnej analizy, wynika wprost z treści rozporządzenia, w ramach którego Komisja zobowiązana jest do cyklicznego publikowania tego rodzaju dokumentów, przedstawiających postępy prac w obszarze polityki energetyczno-klimatycznej, a także ocenę obszarów, które wymagają poprawy.

Już na wstępie organ wykonawczy UE podkreślił, że: „W ubiegłym roku, gdy świat zaczął wychodzić z kryzysu gospodarczego wywołanego globalną pandemią COVID-19, UE stanęła przed jednym z największych wyzwań od czasu jej powstania - wojną szalejącą na kontynencie i najgorszym globalnym kryzysem energetycznym od dziesięcioleci. Ukraina została poddana nieuzasadnionemu i niesprowokowanemu atakowi wojskowemu, a dostawy energii zostały uzbrojone przez Rosję z zamiarem zakłócenia dostaw paliw kopalnych do Europy, a tym samym zniszczenia naszej gospodarki. Konieczne było podjęcie działań w celu oszczędzania energii, dywersyfikacji dostaw energii i przyspieszenia przejścia na czystą energię, a tym samym jak najszybszego uniezależnienia się od importu rosyjskich paliw kopalnych. UE i jej dwadzieścia siedem państw członkowskich podjęło zdecydowane, zdecydowane i zjednoczone działania. Komisja zaproponowała plan REPowerEU, któremu w ciągu roku towarzyszyło kilka nadzwyczajnych środków legislacyjnych, które zostały przyjęte w szybkim tempie. Wspólnie jako UE udało nam się uniknąć zakłóceń w dostawach energii, złagodzić presję na rynki energii i zwiększyć dostawy czystej energii odnawialnej. W maju 2023 r., po raz pierwszy w historii, UE wyprodukowała więcej energii elektrycznej z wiatru i słońca niż z paliw kopalnych”.

Dodał również, że: „Być może najgorsze skutki kryzysu mamy już za sobą, ale nie ma miejsca na samozadowolenie. Rynki energii pozostają wrażliwe, dotacje do paliw kopalnych wzrosły w czasie kryzysu, inflacja jest nadal wysoka, nasza infrastruktura krytyczna wymaga ochrony, w tym przed sabotażem, a wpływ kryzysu pokazuje ryzyko związane z zależnością od zawodnych źródeł. W dłuższej perspektywie UE musi nadal zapewniać przystępną cenowo, niezawodną i dostępną energię dla gospodarstw domowych oraz wzmacniać konkurencyjność swojego przemysłu i gospodarki, aby pozostać kluczowym globalnym graczem. Kryzys energetyczny i zakłócenia w łańcuchu dostaw w ciągu ostatnich dwóch lat pokazują, jak ważne jest zwiększenie zdolności produkcyjnych unijnego przemysłu o zerowym zużyciu energii netto i wzmocnienie jego konkurencyjności”.

Tylko 60 proc. polskich firm zaczęło przygotowywać się na raportowanie ESG

Kluczowe osiągnięcia wymienione w raporcie

W sprawozdaniu Komisja Europejska określiła 17 kluczowych osiągnięć zrealizowanych w okresie 2022-2023. Wśród nich wymienić można działania takie jak m.in.:

• „Dywersyfikacja źródeł dostaw paliw energetycznych w celu zmniejszenia zależności od importu gazu z Rosji, co ostatecznie zagwarantowało jej bezpieczeństwo energetyczne. Platforma Energetyczna przyczyniła się do realizacji celów dywersyfikacji UE poprzez mechanizm agregacji popytu. Do października 2023 r. z powodzeniem wdrożono trzy rundy przetargowe o łącznym zapotrzebowaniu 44,75 mld m3.

• Spadek rosyjskiego importu gazu do około 80 mld m3 w 2022 r. i do ok. 40-45 mld m3 w 2023 r., w porównaniu z 155 mld m3 sprowadzanych do UE przed kryzysem. Aby zrekompensować zmniejszony import z Rosji, UE zwiększyła import gazu ziemnego i LNG z Norwegii i USA. Podczas gdy import rosyjskiego skroplonego gazu ziemnego (LNG) wzrósł, ogólny udział rosyjskiego gazu (LNG i gazu ziemnego w rurociągach) w całkowitym imporcie gazu do UE spadł z ok. 45-50% w latach przed kryzysem do 15%, a udział rosyjskiego gazu w rurociągach spadł poniżej 10% w 2023 r.

• Rozszerzenie globalnych działania, aby zachęcić do zwiększenia redukcji emisji metanu, zarówno jako elementu działań na rzecz klimatu, jak i wsparcia bezpieczeństwa energetycznego. Zbadanie tak zwanych programów "ty zbierasz/my kupujemy" zwiększa dostępność dostaw gazu dla UE i rynku globalnego.

• Zmniejszenie zapotrzebowania na energię przez UE i przemysł energochłonny, które przełożyło się na oszczędność ponad 18% gazu w porównaniu z okresem sprzed 5 lat. W tym samym czasie UE zapełniła swoje magazyny gazu do poziomu 95% przed zimą 2022-2023 i zapobiegła zakłóceniom w dostawach energii.

• Przyspieszenie instalacji odnawialnych źródeł energii i wyprodukowanie większych ilości energii elektrycznej ze tego rodzaju źródeł. W 2022 r. 39% energii elektrycznej pochodziło ze źródeł odnawialnych, a w maju 2023 r. energia wiatrowa i słoneczna po raz pierwszy przekroczyła całkowitą produkcję energii elektrycznej z paliw kopalnych. 2022 r. był rekordowym rokiem pod względem zainstalowanej nowej mocy fotowoltaicznej (41 GW), czyli o 60% więcej niż w 2021 r. (26 GW). Podobne wyniki osiągnięto w przypadku lądowej i morskiej energetyki wiatrowej (45% więcej zainstalowanej mocy niż w 2021 r.).

• Uzgodnienie zwiększonych celów w zakresie przejścia na czystą energię zgodnie z REPowerEU i Europejskim Zielonym Ładem. Współlegislatorzy uzgodnili cel 42,5% odnawialnych źródeł energii w koszyku energetycznym UE do 2030 r., z ambicją osiągnięcia 45% oraz cel zmniejszenia końcowego zużycia energii na poziomie UE o 11,7% do 2030 r. w porównaniu z prognozami scenariusza referencyjnego na 2020 r.

• Spadek emisji gazów cieplarnianych w UE  32,5% w porównaniu z 1990 r. (o ok. 3 proc. w 2022 r.), podczas gdy gospodarka UE wzrosła o około 67% w tym samym okresie. Oznacza to oddzielenie wzrostu gospodarczego od emisji”.

Środki z KPO i sprzedaży CO2 kluczowe dla dalszego mrożenia cen energii. Polsce grozi 70 proc. podwyżka cen energii dla konsumentów

Co z tą Polską?

Wraz z oficjalnym sprawozdaniem na temat unii energetycznej opublikowane zostały także dane (fiszki) odnoszące się do bezpośrednio do działań Polski. Wśród nich znalazły się stwierdzenia takie jak:

• „Polski miks energetyczny pozostaje silnie zdominowany przez paliwa kopalne. Około 90% polskiego miksu energetycznego w 2021 r. pochodziło z paliw kopalnych. Sam węgiel stanowi około 60% miksu energetycznego i 72% całkowitej produkcji energii elektrycznej. Polska przeznacza więcej niż średnia UE na dotacje do paliw kopalnych, zwłaszcza na dotacje dla węgla i ropy naftowej.

• Odnawialne źródła energii, które nadal są znacznie mniej subsydiowane niż paliwa kopalne, stanowiły jedynie około 13% koszyka energetycznego i tylko 18% całkowitej produkcji energii elektrycznej.

• Zależność Polski od rosyjskiego gazu zmniejszyła się w ciągu ostatniej dekady z około 76% w 2013 roku do 55% w 2021 roku. Przed inwazją Rosji na Ukrainę, Polska importowała od Gazpromu równowartość 10 miliardów m3 gazu ziemnego rocznie, co stanowiło około 35% jej krajowego zapotrzebowania.

• W Polsce odnotowano niski poziom wdrożenia inteligentnych systemów elektroenergetycznych - w 2022 r. 18,7% gospodarstw domowych było wyposażonych w inteligentne systemy. Planuje się, że 80% konsumentów zostanie wyposażonych w inteligentne urządzenia później niż w 2024 roku.

• W 2021 r. zużycie energii pierwotnej w Polsce wyniosło 103,95 Mtoe, o 3,7% więcej niż w 2019 r., podczas gdy zużycie energii końcowej wyniosło 75,15 Mtoe, o 1,9% więcej niż w 2019 r., w dużej mierze z powodu pandemii COVID-19.

• Z 768 gCO2eq/2015EUR Polska plasuje się powyżej średniej UE pod względem intensywności emisji gazów cieplarnianych w kontekście PKB. Z 10 tCO2eq/2015EUR na mieszkańca, Polska znajduje się powyżej średniej UE pod względem emisji gazów cieplarnianych w przeliczeniu na mieszkańca.

• W 2020 r. w Polsce było 6,2 mln budynków mieszkalnych. Zgodnie z długoterminową strategią renowacji z 2020 r., Polska dąży do osiągnięcia 4% oszczędności energii do 2030 r. w porównaniu z 2018 r. w sektorze budowlanym.

• Sprzedaż pomp ciepła wyniosła 207 192 sztuk w 2022 roku, co stanowi wzrost o 112% w porównaniu do 2021 roku”.