Wielka Brytania zrezygnowała z węgla, ale z gazem nie pójdzie jej tak łatwo. Trudna walka z paliwami kopalnymi

Wielka Brytania, będąca pionierem rewolucji przemysłowej, kończy epokę węgla, dążąc do realizacji ambitnych celów neutralności klimatycznej. Nie oznacza to jednak szybkiego „rozwodu” z gazem ziemnym.

Ostatnia elektrownia węglowa

30 września 2023 roku, a więc data zamknięcia ostatniej działającej elektrowni węglowej w Nottinghamshire — Ratcliffe-on-Soar, stanowił symboliczną zmianę. Udział węgla, który jeszcze w latach 80. XX wieku odpowiadał za produkcję 80% energii w Wielkiej Brytanii, spadł do zaledwie 1%. Niemniej mimo udanej dekarbonizacji kluczową rolę w brytyjskiej energetyce wciąż odgrywa gaz ziemny (31% w miksie). I raczej nieprędko się to zmieni. Mimo deklaracji dążenia do neutralności klimatycznej do 2050 roku, były brytyjski premier Rishi Sunak zapowiedział dalszy rozwój mocy gazowych jako elementu gwarantującego stabilność dostaw w sytuacjach kryzysowych, a nowy rząd nie zamierza modyfikować tych planów.

Zobacz także: Pierwszy rok bez rosyjskiego gazu. Jak wygląda bezpieczeństwo gazowe Polski?

Wzrost cen energii a bezpieczeństwo energetyczne Wielkiej Brytanii

Inwazja Rosji na Ukrainę w 2022 roku ujawniła delikatność europejskiego rynku energetycznego. Zakłócenia w dostawach gazu spowodowane działaniami Rosji, która ograniczyła przepływ surowca m.in. przez gazociąg Nord Stream 2, doprowadziły do gwałtownego wzrostu cen gazu i energii na świecie. W Wielkiej Brytanii przełożyło się to na wyższe rachunki dla gospodarstw domowych. Szacuje się, że w 2023 roku przeciętny brytyjski rachunek za energię wzrósł o 80% w porównaniu z rokiem poprzednim. W reakcji na kryzys energetyczny rząd Wielkiej Brytanii ogłosił plany inwestycji w nowe elektrownie gazowe oraz zwiększenie krajowego wydobycia gazu, argumentując, że takie działania wzmocnią suwerenność energetyczną kraju i pozwolą ograniczyć zależność od importu.

Miks energetyczny Wielkiej Brytanii w 2023 roku

W 2023 roku struktura brytyjskiego miksu energetycznego kształtowała się następująco:

• Odnawialne źródła energii to 42% całkowitej produkcji energii elektrycznej, co stanowi najwyższy udział w historii. Farmy wiatrowe, słoneczne, elektrownie wodne oraz biomasa przyczyniły się do rekordowej produkcji niskoemisyjnej energii, przewyższając udział paliw kopalnych.
• Gaz ziemny to 31%. Wielka Brytania dysponuje obecnie licznymi, choć przestarzałymi elektrowniami gazowymi, które w najbliższych latach będą wymagały modernizacji lub zastąpienia.
• Energia jądrowa to 13%. Brytyjskie elektrownie atomowe są ważnym elementem zrównoważonego systemu energetycznego, a ich stabilna produkcja uzupełnia energię pozyskiwaną z niestabilnych źródeł OZE. Wielka Brytania realizuje obecnie projekt Hincley Point C i planuje kolejny Sizewell C.
• Istotną rolę odgrywa także import energii, głównie z Francji i Norwegii. W 2023 roku zwiększony import energii z francuskich elektrowni jądrowych i norweskich elektrowni wodnych pozwolił zredukować zużycie gazu w Wielkiej Brytanii w okresach szczytowego zapotrzebowania.

Gaz a dekarbonizacja

Sektor energetyczny, ogrzewania i przemysłowy w Wielkiej Brytanii stoją przed istotnymi wyzwaniami związanymi z dekarbonizacją i redukcją zużycia gazu. 

• Sektor energetyczny: dąży się do pełnej dekarbonizacji do 2035 roku, co wymaga zastąpienia gazu odnawialnymi źródłami energii, magazynowaniem, wodorem, biometanem oraz technologiami wychwytu i składowania CO₂ (CCUS). Implementacja tych rozwiązań wymaga znaczących inwestycji i przełomów technologicznych, a także stabilnej infrastruktury magazynowania energii. Krótko mówiąc, ten horyzont czasowy jest raczej nierealny, biorąc pod uwagę, że dziś gaz to 31% brytyjskiego miksu.
• Ogrzewanie: obecnie aż 74% gospodarstw domowych w Wielkiej Brytanii korzysta z gazu do ogrzewania. Przyszłościowe plany obejmują przejście na pompy ciepła, rozwój sieci ciepłowniczych oraz użycie wodoru. Niezbędne będzie także zwiększenie efektywności energetycznej budynków, co pozwoli na redukcję zapotrzebowania na energię cieplną. Przykład Niemiec pokazuje, że wysokie koszty społeczne związane z przechodzeniem na pompy ciepła mogą zmuszać polityków to rozciągania planowanych zmian w czasie.
• Przemysł: odejście od gazu w sektorach o wysokim zużyciu energii, takich jak produkcja stali, cementu, szkła i ceramiki, wiąże się z koniecznością zastosowania niskoemisyjnych alternatyw (np. biometan, wodór), elektryfikacji procesów produkcyjnych oraz wdrożenia technologii CCUS. Wszystkie te technologie znajdują się w powijakach jeśli weźmiemy pod uwagę ich komercyjne zastosowanie.

Fot. National Grid

Zobacz także: Przyszłość gazu ziemnego: paliwo „permanentnie przejściowe”?

Rola gazu ziemnego jako paliwa przejściowego

Wielka Brytania podkreśla, że gaz ziemny jest konieczny jako paliwo przejściowe na drodze do pełnej dekarbonizacji. Gaz, dzięki swojej elastyczności, umożliwia szybkie reagowanie na fluktuacje zapotrzebowania, co jest kluczowe dla bilansowania systemu opartego na zmiennych źródłach odnawialnych.

Gaz ziemny emituje średnio o 40% mniej CO₂ niż węgiel, jednak nadal jest to paliwo kopalne. W ostatnich 15 latach Wielka Brytania obniżyła emisje z paliw kopalnych o dwie trzecie, głównie dzięki wzrostowi udziału odnawialnych źródeł energii i spadkowi zużycia węgla o 97%. Rządowy plan zakłada dalsze ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i całkowitą dekarbonizację sektora energetycznego do 2035 roku. Jednym z narzędzi mogących pomóc w tym procesie jest technologia wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS), jednak wprowadzenie tej technologii w nowych elektrowniach gazowych nie zostało uwzględnione w bieżących planach rządu. Widać więc, że wdrożenie w życie planów ograniczenia zużycia paliw kopalnych nie będzie proste, a być może po prostu jest nierealne w takim horyzoncie czasowym.

Zrównoważona transformacja a bezpieczeństwo energetyczne

Wielka Brytania dynamicznie zmienia swój sektor energetyczny, dążąc do neutralności klimatycznej. Zamknięcie ostatniej elektrowni węglowej w 2023 roku symbolizuje koniec epoki węgla, który kiedyś dominował w energetyce kraju. Obecnie 42% energii elektrycznej pochodzi z odnawialnych źródeł, a gaz ziemny stanowi 31% miksu energetycznego. Mimo sukcesów w redukcji emisji wciąż pełni on kluczową rolę jako paliwo przejściowe, gwarantując stabilność systemu energetycznego i reagując na wahania zapotrzebowania.

Jednocześnie Wielka Brytania zmaga się z wyzwaniami związanymi z dekarbonizacją, wysokimi kosztami energii i zwiększoną zależnością od gazu w kontekście geopolitycznym, szczególnie po inwazji Rosji na Ukrainę. Rząd, inwestując w elektrownie gazowe i zwiększając krajowe wydobycie, dąży do większej niezależności energetycznej. Transformacja energetyczna obejmuje również plany wykorzystania pomp ciepła, rozwoju technologii wychwytywania CO₂ oraz wodoru, jednak pełna dekarbonizacja do 2035 roku wydaje się mało realna. Energetyka Wielkiej Brytanii stoi przed koniecznością pogodzenia bezpieczeństwa energetycznego z ambitnymi celami klimatycznymi.